Syrena – rodzina samochodów osobowych i dostawczych produkowanych w Polsce w latach 1957-1983. Historia Syreny zaczęła się w 1953 r., od nałożonego przez rząd na warszawskie FSO zadania opracowania małolitrażowego samochodu osobowego. Nazwę Syrena zaproponowali pracownicy FSO. Pierwsze egzemplarze Syren miały nadwozie o konstrukcji drewnianej, jednakże wkrótce zastąpiono je nadwoziem z blach stalowych. Konstrukcję do 1972 r. rozwijano w warszawskiej FSO, następnie przeniesiono ją do bielskiej FSM. Kolejne modele seryjne nosiły oznaczenia trzycyfrowe zwiększające się z każdym modelem o 1, począwszy od 100 a skończywszy na 105. Wyjątkiem od tej reguły były oznaczenia modeli prototypowych (np. Syrena 110, Syrena Laminat) oraz konstrukcji dostawczych: R-1, R-2, R-3, R-20 i Bosto. Ostatecznie produkcję zakończono w 1983 r.
Historia
Pierwszy, odrzucony prototyp Syreny
Syrena 105 przerobiona przez hobbystę na
kabriolet
W pierwszych planach polskich inżynierów Syrena miała być samochodem z silnikiem czterosuwowym chłodzonym powietrzem, o nadwoziu samonośnym, przeznaczonym do przewozu czterech osób. Ówczesne realia, takie jak brak blach głęboko tłoczonych i konieczność minimalizacji kosztów spowodowały, iż pierwsze Syreny 100 miały mieć nadwozia wykonane z drewna pokrytego tworzywem skóropodobnym, a napędzał je dwusuwowy silnik zaprojektowany przez inżyniera Fryderyka Bluemke, głównego konstruktora bielskiej fabryki pomp strażackich. Jeden z inżynierów FSO, Stanisław Łukaszewicz niezależnie od tych prac opracował prototyp Syreny z nadwoziem z blach stalowych. Pierwsze dwa przedprototypy Syren wykonano w grudniu 1953 r. Jesienią 1954 r. zdecydowano o budowie prototypów modelu seryjnego. Do końca marca 1955 r. zbudowano pięć jednakowych pojazdów. W sierpniu 1955 r. dla pięciu prototypowych Syren 100 zorganizowano rajd doświadczalny o długości trasy 5600 km[1]. Jeden z samochodów wywrócił się i po dachowaniu okazało się, że jego dach mający szkielet drewniany został zniszczony doszczętnie. Pojazdy były konstrukcji metalowej z dachami z drewna. Po tym incydencie dachy wymieniono na metalowe, jak w projekcie S. Łukasiewicza. Jeden z nich został wystawiony jesienią na XXIV Międzynarodowych Targach Poznańskich. 20 marca 1957 uruchomiono seryjną produkcję modelu Syrena 100. Kolejne modele i daty ich wejścia do produkcji przedstawiono w sekcji Kalendarium.
Kalendarium
Inne prototypy: Syrena Sport, Syrena Mikrobus, Syrena 110.
Zespół napędowy samochodu Syrena posiadał polski trenażer czołgowy wprowadzony do jednostek szkolnych w 1969 r.
Prosta i mocna konstrukcja oparta na ramie zaowocowała powstaniem wielu przeróbek i modernizacji. Powstały prototypowe wersje kombi, Sport i wiele samów (np. kabriolet). Wymieniane były silniki, elementy podwozia, skracane lub wymieniane nadwozie. Popularności sprzyjała także niska cena i moda.
Syreny brały udział w latach 60. XX w. (1960-1964) w Rajdzie Monte Carlo, po raz pierwszy w 1960 r. model 101, część załóg syren rajd ukończyła.
Pośród wielu prototypowych kontynuacji klasycznej Syreny polscy projektanci z BKPMot opracowali w 1964 r. Syrenę 110. Prototyp ten miał nadwozie typu hatchback (uznaje się, że pierwszym samochodem o nadwoziu tego typu był Renault 16, który ukazał się równolegle z Syreną 110).
Modele osobowe
Syrena 100
Konstrukcja Syreny 100 została opracowana przez inż. Stanisława Łukaszewicza, Stanisława Panczakiewicza i Fryderyka Bluemke. Pierwsza prezentacja modelu 100 miała miejsce w czerwcu 1955 r. podczas XXIV Międzynarodowych Targów Poznańskich. Olbrzymie zainteresowanie, z jakim spotkała się na tej imprezie, skłoniło ówczesny rząd do skierowania jej do produkcji. Na początku zdecydowano się na produkcje 10 tys. sztuk rocznie. Ze względów finansowych w Syrenie wykorzystano dużą liczbę części z wcześniej produkowanego samochodu – Warszawy. Takie rozwiązanie przyczyniło się do dużego wzrostu masy całkowitej samochodu (950 kg).
W 1957 r. wyprodukowano 200 syren, których elementy nadwozi były wykonywane ręcznie. Podobnie wykonano pierwszych 300 sztuk w następnym roku, ale dalsze egzemplarze miały już nadwozie wykonane z elementów tłoczonych.
Syrena 101
W 1960 r. Syrena przeszła pierwszą niewielką modernizację. Równocześnie wprowadzono cyfrowe oznaczenie typu. Ulepszony model miał oznaczenie 101. W układzie zasilania silnika S-15 wprowadzono pompę paliwa sterowaną pneumatycznie oraz zastosowano inny typ gaźnika BVF. Dotychczasową jednopiórową wycieraczkę szyby przedniej zastąpiono zespołem o dwóch piórach pracujących współbieżnie. W układzie nośnym zmiany objęły zawieszenie przednie, gdzie wprowadzono amortyzatory teleskopowe. Zastosowano koła jezdne o zmniejszonej średnicy i ogumienie o wymiarach 5.60 – 15". W nadwoziu skrócono podokienną część drzwi i zmieniono konstrukcję progów wprowadzając równocześnie progowe listwy ozdobne.
Syrena 102
Syrenę 102 produkowano w latach 1962-1963. Od poprzedniego modelu – Syreny 101 odróżniał się krótszą klapą bagażnika o innej konstrukcji i innymi drobnymi detalami nadwozia.
Produkowano również model 102 S wyposażony w silnik Wartburga 312. Zewnętrznie model 102 S różnił się od 102 podwójnymi listwami ozdobnymi umieszczonymi poniżej klamki na bokach auta.
Syrena 103
Model 103 produkowany był w latach 1963-1966. W stosunku do poprzednika zmodernizowany został przód (inny wlot powietrza) oraz zastąpiono silnik S-15 silnikiem S-150.
Główne zmiany w silniku dotyczyły stopnia sprężania i faz rozrządu oraz rozwiązania wydechu (inny układ tłumików). Istniała także wersja 103 S, wyposażona w silnik Wartburga, dający dużą poprawę osiągów pojazdu (silnik ten wykorzystano także w Syrenie 102 S).
Model 103 S różnił się zewnętrznie od 103 podwójnymi listwami ozdobnymi poniżej klamki na bokach auta.
Syrena 104
Model samochodu FSO Syrena produkowany był w latach 1966-1972. Zastosowano w nim nowy silnik trzycylindrowy S-31, skrzynię biegów zsynchronizowaną, zmienione nieznacznie klosze lamp tylnych. Model 104 w odróżnieniu od 102 i 103 ozdabiano listwami bocznymi nie poniżej, ale na wysokości klamki i unoszącymi się w odróżnieniu od poprzednich modeli ku górze.
Syrena 105
Syrena 105 była produkowana od 1972 r. przez FSO i w latach 1972-1983 w FSM. Pierwsze modele 105 produkcji żerańskiej sygnowane były znaczkami WSM (Wytwórnia Sprzętu Mechanicznego), zastąpionymi po rozpoczęciu produkcji w Bielsku znaczkiem FSM. Od poprzednika odróżniają go drzwi z zawiasami z przodu (jak w większości współczesnych samochodów). Zastosowano tu klamki zewnętrzne pochodzące od modelu Polski Fiat 125p. Od 1974 r. produkowano także wersję Syrena 105 Lux z lewarkiem zmiany biegów i hamulcem ręcznym w podłodze między siedzeniami. Syrena 105 L posiada także węższe fotele z regulacją kąta oparcia. W trzecim roku produkcji modelu 105 zmieniono miejsce montażu radia spod deski rozdzielczej (po stronie kierowcy) na jej środek, do specjalnie wyciętego i zaślepionego czarną atrapką otworu. Zastosowano prostokątne tylne światła odblaskowe nie poniżej – jak w poprzednich modelach, ale obok kloszy lamp tylnych. W modelu 105 obniżono o 2 cm krawędź tylnych bocznych okien.
Syrena 105 doczekała się wersji pochodnych: Syrena R-20 to rolniczy pick-up, natomiast Syrena Bosto to furgon.
Dane techniczne
Dane techniczne Syren 100-105 (w nawiasie oznaczenie modelu):
Wymiary:
- wysokość - 1530 mm (100), 1515 mm (101-104)
- szerokość - 1520 mm1520 mm (100), 1560 mm (101), 1565 mm (104)
- długość - 4058 mm (100), 4040 mm (101-104)
- masa pojazdu - 950 kg (100), 930 kg (101)
Nadwozie:
- metalowy, dwudrzwiowy sedan
- szyba przednia i tylna - panoramiczna
- szyby drzwiowe:
- przednia - obrotowa
- tylna - opuszczana
- szyba boczna tylna - nieruchoma
Podwozie:
- konstrukcja ramowa, rama podłużnicowa, spawana z belek o przekroju prostokątnym.
- napęd - przedni
- zawieszenie przednie - niezależne, na półeliptycznym resorze piórowym i dolnych wahaczach poprzecznych (100), resor poprzeczny, wahacze, amortyzatory teleskopowe dwustronnego działania (101)
- zawieszenie tylne - zależne, na półeliptycznym resorze piórowym z jednym amortyzatorem hydraulicznym podwójnego działania (100), oś pływająca (resor poprzeczny jednym końcem zamocowany do osi, drugim oparty ślizgowo, przy uginaniu zawieszenia następuje poprzeczne przesuwanie osi), jeden amortyzator dźwigniowo-tłoczkowy dwustronnego działania (101)
Silniki:
- S-15 (100-102)
- rodzaj - dwusuwowy, gaźnikowy
- pojemność skokowa - 746 cm³
- układ cylindrów - pionowy
- liczba cylindrów - 2
- moc maks. - 27 KM przy 3800 obr./min.
- prędkość maks. - ok. 100 km/h
- średnie zużycie paliwa - ok. 8-9 litrów/100 km
- S-31 (104-105)
- rodzaj - dwusuwowy, 3 cylindrowy, gaźnikowy z przepłukiwaniem zwrotnym
- pojemność skokowa - 842 cm³
- moc maks. - 40 KM przy 4300 obr./min
- prędkość maks. - 120 km/h
- nominalne zużycie paliwa - 8,8 l/100 km
- Silnik Wartburga (102S, 103S)
- rodzaj - dwusuwowy, gaźnikowy
- pojemność skokowa - 991 cm³
- układ cylindrów - rzędowy, pionowy
- liczba cylindrów - 3
- moc maks. - 40 KM przy 4200 obr./min.
- prędkość maks. - 125 km/h
- zużycie paliwa - 7,8 - 9,5 l/100 km
Skrzynia biegów:
- czterobiegowa z biegiem wstecznym
Ilość poszczególnych modeli
| Produkcja samochodów Syrena z podziałem na modele, w sztukach[2] |
| 100 |
101 |
102 |
102S |
103 |
103S |
104 |
105 i 105L |
| 4895 |
8347 |
11341 |
141 |
29767 |
391 |
113689 |
3571 (FSO) + 344077 (FSM) |
Łącznie wyprodukowano 521 311 sztuk Syrenek, nie licząc egzemplarzy prototypowych, które nie weszły do seryjnej produkcji.
Modele osobowo-towarowe
Pierwsze próby stworzenia samochodu dostawczego na bazie Syreny podjęto w 1968. Skonstruowano wtedy pick-upa i furgona na bazie Syreny 104. Konstruktorami obu tych samochodów byli inżynierowie FSO Czesław Piechur i Stanisław Łukasiewicz. Pomimo dużego zainteresowania nie znaleziono środków potrzebnych do kontynuacji prac. Ostatecznie decyzja o budowie samochodów zapadła w 1971 roku.
Syrena Bosto
Syrena Bosto jest to wersja dostawcza samochodu Syrena (nazwa "Bosto" była skrótem od określenia bielski osobowo-towarowy), produkowana przez bielskie zakłady FSM od grudnia 1971 do 30 czerwca 1983 roku. W furgonie tym zmieniono w stosunku do seryjnej Syreny zawieszenie kół tylnych przystosowując tym samym samochód do przewożenia większych ładunków. Samochód przystosowany był do przewozu czterech osób i ładunków o masie do 200 kg. Do budowy pojazdu wykorzystano przednią część osobowej Syreny 104, zaś tylna część ładunkowa była zupełnie nowym elementem opracowanym przez bielskich inżynierów. W późniejszych latach pojazd zmodernizowano, używając do jego produkcji podzespołów Syreny 105.
Syrena R-20
Syrena R-20 - dostawcza wersja samochodu Syrena produkowana od 1972 roku do 30 czerwca 1983 w Fabryce Samochodów Małolitrażowych - Bielsko-Biała
Prace nad rolniczą wersją Syreny trwały od 1971 roku. Stworzono wtedy trzy prototypy (R-1, R-2 i R-3). Syrenę R-20 zbudowano na bazie Syreny 104 jak osobowo-towarowy pojazd dla rolnictwa do przewozu ludzi i niewielkich ładunków. W roku 1974 powstała wersja rozwojowa tego modelu oznaczona jako R 20 M o zwiększonej powierzchni ładunkowej i obniżonym progu załadunku. W kolejnych latach skonstruowano jeszcze furgon R 20 F ze zdejmowaną nadbudową skrzyni ładunkowej wykonaną z blachy stalowej wyposażoną w oszklone drzwi tylne podnoszone do góry.
Prototypy
W ciągu 28 lat produkcji samochodów Syrena wprowadzono wiele zmian konstrukcyjnych udoskonalając kolejne seryjne wersje tych pojazdów. W toku prac nad nowymi modelami powstało wiele prototypów, które nigdy nie weszły do seryjnej produkcji.
Syrena 110
W roku 1961 Biuro Konstrukcyjne Przemysłu Motoryzacyjnego (BKPMot) rozpoczęło prace nad stworzeniem nowego samochodu małolitrażowego mającego zastąpić Syrenę 104. Pod kierownictwem inżyniera Edwarda Lotha opracowano projekty czterech prototypów oznaczonych kolejnymi literami greckiego alfabetu: Alfa, Beta, Gamma i Delta. Zbudowano trzy pierwsze prototypy, a do badań skierowano tylko przednionapędowe modele Beta i Gamma.
Równolegle do prac BKPMot trwały prace zespołu konstruktorów w Fabryce Samochodów Osobowych na Żeraniu nad skonstruowaniem nowego samochodu popularnego - Syreny 110. W roku 1964 oba zespoły połączyły się, aby wspólnie pracować nad nowym polskim samochodem, który miał wejść do seryjnej produkcji już w roku 1968, przy wielkość produkcji rocznej sięgającej nawet 50 tys. sztuk.
Przed zespołem konstrukcyjnym postawiono bardzo ambitne założenia. Nowy samochód miał nowoczesne samonośne trzydrzwiowe nadwozie typu hatchback, w którym wygodnie mogłyby podróżować cztery osoby z 350 kg bagażu przy maksymalnej masie własnej pojazdu nieprzekraczającej 720 kg. Auto miało rozpędzać się do 100 km/h w 15 s, a prędkością maksymalną miało być 125 km/h, jednocześnie zużycie paliwa powinno być określone w granicach 8 litrów na 100 km.
Aby sprostać tym wymaganiom skonstruowano zupełnie nowe lekkie samonośne 3-drzwiowe nadwozie. Zastosowano w nim bardzo ciekawe i nowatorskie rozwiązanie techniczne - dzieloną ramę przednią pozwalającą na demontaż całej przedniej części karoserii wraz z zespołem napędowym. To rozwiązanie miało umożliwić szybkie naprawy, a w przyszłości pozwolić na montaż 1-litrowego 4-suwowego silnika w układzie poprzecznym. W zawieszeniu nowego pojazdu zastosowano resorowanie na 4 spiralnych sprężynach (z przodu i z tyłu) współpracujących z układem 2 wahaczy oraz stabilizatora z przodu i pojedynczych wahaczy z tyłu. Z modelu 104 przejęto sprzęgło i skrzynię biegów. W drugiej kolejności należało zbudować nowoczesny silnik 4-suwowy. Jednak to zadanie odłożono na przyszłość skupiając się na modernizacji 2-suwowego, 3-cylindrowego silnika S-31 o pojemności 842 cm³ i dobrych cechach trakcyjnych, przy umiarkowanym zapotrzebowaniu na paliwo.
Pomimo nowoczesnej konstrukcji i osiągów na światowym poziomie w latach 1965 - 1966 wykonano tylko około 20 prototypów przeznaczonych do prób drogowych, a prace nad Syreną 110 porzucono ze względu na zakup licencji na Fiata 126p.
Syrena Sport
Na początku lat 60. XX wieku grupa inżynierów FSO stworzyła Syrenę Sport. Konstrukcja samochodu opracowana przez Cezarego Nawrota była całkowitą nowością, z nadwoziem wykonanym z laminatu opartym na nośnej płycie podłogowej. Podczas budowy korzystano z podzespołów Syreny. Wykorzystano z niej przednie zawieszenie, układ kierowniczy, napęd i zawieszenie silnika. Powiększono rozstaw kół. Cezary Nawrot wykonał rysunki 2 sportowych siedzeń. Pod płaską i aerodynamiczną maską nie mieścił się seryjny silnik, w prototypie zastosowano silnik typu boxer skonstruowany przez Władysława Skoczyńskiego na bazie silnika samochodu Panhard Dyna z wykorzystaniem cylindrów Junaka. Silnik ten miał 750 cm³ pojemności i osiągał moc 25 KM przy 5000 obr/min. W hamowni silnik przeszedł wszystkie próby. 1 maja 1960 zostało wystawione na widok publiczny. Wybudowano jeden egzemplarz Syreny Sport (w kolorze czerwonym). W Europie Zachodniej Syrena Sport uzyskała miano najpiękniejszego auta zza żelaznej kurtyny.
Mimo iż projekt cieszył się sporym zainteresowaniem, spotkał się z niechęcią władz komunistycznych, które uznały go za pomysł bardzo ekstrawagancki. Prototyp Syreny Sport stał w magazynach Ośrodka Badawczo - Rozwojowego w Falenicy do lat siedemdziesiątych XX wieku. Następnie wydano decyzję by go zniszczyć. Pracownicy starali się za wszelką cenę uratować unikalny prototyp, lecz specjalna komisja pilnowała, żeby całe nadwozie doszczętnie rozbić. W kwietniu 2007 roku magazyn Classicauto opublikował notkę o rzekomym odnalezieniu Syreny Sport, która to stała w jednym z wiejskich garażów. Informacja ta wywołała duże ożywienie na forach internetowych, tym bardziej, że do artykułu dołączone było zdjęcie pojazdu stojącego w zarośniętym garażu. Jednak w majowym numerze tego samego magazynu pojawiło się wyjaśnienie, że był to jedynie primaaprilisowy żart ze strony wydawcy, a opublikowane zdjęcie to fotomontaż.
Syrena Laminat
Syrena Laminat została opracowana w 1968 roku w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Samochodów Osobowych w Falenicy. Projekt ukryto pod nazwą "projekt 361/66". W porównaniu do innych modeli Syreny zmieniono kształt maski samochodu i zamontowano kilka części wystroju wnętrza z Fiata 125p. Dla Laminatu wykonano nowe wnętrze, które było dużo nowocześniejsze od tego z modeli produkcyjnych.
Nadwozie wykonywano częściowo ręcznie (kilkanaście godzin) i łączono z podwoziem Syreny 104.
Syrena Mikrobus
W 1960 roku wykonano prototyp mikrobusu dla 7 osób, na bazie Syreny. Nadwozie tego pojazdu o konstrukcji drewniano - stalowej zaprojektował inż. Cezary Nawrot. Przystosowane było do małoseryjnej produkcji poza FSO. Blaszane elementy poszycia zewnętrznego nie wymagały głębokiego tłoczenia.
Samochód miał trzy rzędy siedzeń, dwa ostatnie można było wyjmować. Tworzyła się wtedy dosyć duża (1,7 na 1,3 m) płaska powierzchnia ładunkowa.
Do napędu pojazdu użyto silnika S-15. Przednie zawieszenie oraz układy kierowniczy i hamulcowy pozostały bez zmian w porównaniu z seryjną Syreną. Dopuszczalne obciążenie mikrobusu to 480 kg, sama Syrena bez załadunku ważyła 900 kg. Istotną wadą konstrukcji było trzydrzwiowe nadwozie. Według dzisiejszych standardów, Syrena Mikrobus była właściwie modelem kombi, nazwa "Syrena Kombi" występująca w niektórych źródłach dotyczy tego właśnie modelu.
Syreny w Rajdzie Monte Carlo
Samochody Syrena uczestniczyły w latach 60. XX wieku w Rajdzie Monte Carlo. W 1960 w rajdzie wzięła udział załoga w składzie Marek Varisella i Marian Repeta, startująca na Syrenie 101 z dwucylindrowym silnikiem o mocy 28 KM i standardową skrzynią biegów a od seryjnego różniący się dodatkowymi reflektorami, pasami bezpieczeństwa i drobnymi dodatkami, kończąc rajd na 99 miejscu na 149 sklasyfikowanych załóg. Druga załoga: Marian Zatoń z pilotem Stanisławem Wierzbą, rajdu nie ukończyła. Rok później w rajdzie wzięło udział 6 polskich załóg, z czego 4 na Syrenach 101. Dwie z nich nie ukończyły rajdu, jedna z powodu awarii instalacji elektrycznej, druga natomiast z powodu przekroczenia 90-minutowego limitu spóźnień. Dwie sklasyfikowane załogi zajęły miejsca 96. i 126.
W 1962 wystartowały cztery Syreny 102, dwie z nich ukończyły rajd, na miejscach 210. i 222. Ostatni start Syren w Rajdzie Monte Carlo miał miejsce w roku 1964. Wystartowały trzy załogi na samochodach Syrenach 103S wyposażonych w silniki Wartburga 1000. Wszystkie przekroczyły dopuszczalny limit spóźnień, nie kończąc rajdu.
Obecnie fani zabytkowych samochodów mogą brać udział z organizowanym z myślą o nich Rajdzie Samochodów Historycznych Monte Carlo. Biorą w nich udział również załogi startujące na samochodach marki Syrena.
